شادروان علی اکبر دهخدا، در سال 1257.ش در تهران به دنیا آمد. پدرش، بابا خان، از ملاکان متوسط قزوین بود که پیش از تولد او به تهران آمد و در این شهر ساکن شد. دهخدا زبان عربی و معارف اسلامی را در محضر دو تن از استادان وقت ،شیخ غلامحسین بروجردی و حاج شیخ هادی نجم آبادی، آموخت. پس از افتتاح مدرسهی سیاسی تهران، در آن مدرسه به تحصیل پرداخت و زبان فرانسه و سایر علوم و فنونی را که در آن مدرسه تدریس میشد فراگرفت.
وی به عضویت سفارت ایران در بالکان درآمد و عازم بخارست شد. دهخدا دو سال در اروپا و بیشتر در وین، پایتخت اتریش، اقامت داشت. بازگشت او به ایران همزمان با آغاز نهضت مشروطیت بود. زندگی او از این پس با زندگی مردم ایران و انقلاب مشروطیت گره خوردشادروان علی اکبر دهخدا، در سال 1257.ش در تهران به دنیا آمد. پدرش، بابا خان، از ملاکان متوسط قزوین بود که پیش از تولد او به تهران آمد و در این شهر ساکن شد. دهخدا زبان عربی و معارف اسلامی را در محضر دو تن از استادان وقت ،شیخ غلامحسین بروجردی و حاج شیخ هادی نجم آبادی، آموخت. پس از افتتاح مدرسهی سیاسی تهران، در آن مدرسه به تحصیل پرداخت و زبان فرانسه و سایر علوم و فنونی را که در آن مدرسه تدریس میشد فراگرفت.
وی به عضویت سفارت ایران در بالکان درآمد و عازم بخارست شد. دهخدا دو سال در اروپا و بیشتر در وین، پایتخت اتریش، اقامت داشت. بازگشت او به ایران همزمان با آغاز نهضت مشروطیت بود. زندگی او از این پس با زندگی مردم ایران و انقلاب مشروطیت گره خورد.
در این زمان روزنامه «صور اسرافیل» به مدیریت او پا گرفت. دهخدا در هر شماره مقالههای کوتاهی به نام «چرند و پرند» مینوشت. از همین زمان، واژهی «دهخدا» و نیز «دخو»– که همان دهخدا به زبان قزوینی است– به دنبال نام علیاکبرخان قزوینی افزوده شد.
پس از به توپ بسته شدن مجلس، دهخدا از راه باکو رهسپار اروپا شد. ابتدا، در پاریس و وین بود و سپس راهی ترکیه شد. پس از فتح تهران توسط مجاهدین، به ایران آمد و به مجلس شورای ملی راه یافت. در این روزگار با بررسی «فرهنگ لاروس»، به فکر گردآوری واژگان و ضربالمثلهای زبان فارسی، اخبار و احادیث دینی و مانند اینها افتاد و آفرینش دو یادگار بزرگ و ماندنی او– «لغتنامه دهخدا» و «امثال و حکم»– نتیجهی تلاش اوست.
پس از پایان جنگ، از کارهای سیاسی کناره گرفت و به کارهای علمی و ادبی پرداخت. او چندی «رئیس وزارت معارف» و چندی رئیس «اداره تفتیش» وزارت علمیه و حدود 17 سال رئیس مدرسهی علوم سیاسی بود.
کار برجسته و انسانی دهخدا، تأسیس «جمعیت مبارزه با بیسوادی» بود. او فعالیت روزنامهنگاری خود را در روزنامهها و مجلات «شفق سرخ»، «سادات»، «مهر» و «بهار» ادامه داد.
دهخدا با دکتر محمد مصدق رابطه داشت و به همین دلیل، پس از کودتای 28 مرداد، به خاطر همکاری با جبهه ملی، خانهنشین شد و از آن زمان تا پایان عمر، مشغول گردآوری لغتنامه بود.
وی در بامداد دوشنبه، هفتم اسفند 1334 به رحمت ایزدی پیوست و در شهر ری– در «ابن بابویه»– به خاک سپرده شد.
دهخدا در اکثر رشتههای ادبی فعال بود. دکتر معین در مقدمهی دیوان او، اشعارش را به سه دسته تقسیم میکند:
1- به سبک متقدمان
2- به سبک تجدد ادبی
3- اشعار مطبوعاتی
آثار علی اکبر دهخدا:
- امثال و حکم، در چهار جلد
- ترجمه دو کتاب «روح القوانین» و «عظمت و انحطاط رومیان» از منتسکیو
- فرهنگ فرانسه به فارسی
- شرحی پیرامون زندگی ابوریحان، مقارن با هزاره تولد ابوریحان (در لغتنامه، ذیل نام «ابوریحان» آمده است.)
- تصحیح و نیز تعلیقات بر دیوان شاعران گذشته از جمله دیوان ناصرخسرو، سید حسن غزنوی، حافظ، منوچهری، فرخی، مسعود سعد، سوزنی، ابنیمین و نیز لغتنامهی فرس اسدی، «صحاحالفرس» و «یوسف و زلیخا»ی منسوب به فردوسی.
- مجموعه نوشتههای او با نام «چرند و پرند» نیز به چاپ رسیده است.